آموزش در مدارس علميه ايران

اين هفته مراسم فارغ التحصيلی عده ای از طلاب در مسجد امام حسن واقع در جنوب شهر تهران برگزار شد که ماجد صابر عکاس آزاد در تهران مجموعه عکسی از آن برايمان فرستاده است.
به همين بهانه نگاهی داريم به آموزش در مدارس علميه ايران.

تا حدود دو دهه پيش که تغييرات و اصلاحات در نظام آموزشی مدارس علميه در ايران آغاز شد، مدارس علميه کاملا مستقل از يکديگر اداره می شدند و فرد متقاضی می توانست شخصاً به هر مدرسه ای که می خواست مراجعه و تقاضای پذيرش کند.

عکسهايی از مراسم فارغ التحصيلی عده ای از طلاب در مسجد امام حسن

در ميان مدرسان هر مدرسه معمولا يکی از آنها مسئوليت پذيرش طلاب جديد را به عهده داشت و او معمولاً از فرد متقاضی امتحانی شفاهی به عمل می آورد که شامل سؤالاتی در زمينه زبان و ادبيات فارسی، احکام اسلامی و همچنين قرائت قرآن می شد.

هيچ نوع شرط سنی برای آغاز به تحصيل وجود نداشت و گاه طلاب مبتدی ممکن بود بيش از چهل سال و حتی در مواردی بيش از آن سن داشته باشند اما اغلب متقاضيان تحصيل را نوجوانان تشکيل می دادند.

به طلبه ای که تحصيل را آغاز می کرد کمک هزينه تحصيلی ماهيانه ای داده می شد که به "شهريه" موسوم بود. اين شهريه را مراجع تقليد و متوليان موقوفه ها تأمين می کردند. طلبه ها همچنين در همان مدرسه ای که درس می خواندند اسکان داده می شدند و هر دو يا سه نفر از آنها در اتاقی که به "حجره" موسوم است با يکديگر زندگی می کردند.

از حدود دو دهه پيش اين نظام تغيير کرد و روندی که به "تحت برنامه" در آوردن مدارس علميه موسوم شد آغاز گرديد. بدين ترتيب که استقلال مدارس علميه از ميان رفت و همگی مدارس علميه در هر شهر تحت مديريت شورايی در آمدند.

اين روند از قم آغاز شد و سپس به صورت تدريجی در ساير شهرستانها نيز اعمال شد. برخی شهرستانها تا سالهای سال همان روش سنتی را حفظ کردند.

برای تحصيل در مدارس علميه شرط سنی تعيين شد و متقاضيان بايد حداقل دارای تحصيلات پايان دوره راهنمايی تحصيلی می بودند. نظارت مستقيم مراجع تقليد و متوليان نيز بر مدارس از ميان رفت. متقاضيان به طور همزمان در آزمونی ورودی به صورت کتبی شرکت می کنند که گاه آزمونی شفاهی نيز به دنبال دارد. محل تحصيل طلبه را هم شورای مديريت حوزه تعيين می کند.

طلاب همچنان در حجره ها زندگی می کنند اما ظاهر مدارس و روش تحصيل در آنها تغييرات چشمگيری کرده است. پيشتر هر طلبه در انتخاب استاد خود آزاد بود و می توانست هر وقت بخواهد به هر مدرسه ديگری نقل مکان کند و برای هر درس می توانست هر مدت زمان که بخواهد زمان صرف کند. امتحان گرفتن هم به شکل جدی مرسوم نبود و اگر گرفته می شد شفاهی بود و معمولاً برای ارزيابی طلبه و مشاوره دادن به او بود و موضوع رد يا قبول شدن در آن مطرح نبود.

اما اکنون طلاب بايد همچون دانش آموزان و دانشجويان به صورت مرتب در امتحانات کتبی شرکت کنند و برای فراگرفتن هر ماده درسی زمان مشخصی درنظر گرفته شده است.

بسياری از مقررات و روشهای معمول در دبيرستانها به مدارس علميه اعمال شده که بدين ترتيب ويژگيهای مدارس علميه تا حدود زيادی از ميان رفته است. حتی ظاهر اين مدارس که طلاب هنگام درس حلقه وار در مقابل استاد می نشستند نيز در بسياری از مدارس تغيير يافته و جای خود را به ميز و نيمکت و صندلی و تخته و سياه و "وايت برد" داده است.