بزرگداشت مستوره کردستانی، شاعره کرد در تهران

انجمن آثار و مفاخر فرهنگی که به طور معمول هر ماه از يکی از بزرگان ادب و فرهنگ ايران تجليل می کند، جلسه بزرگداشت ماهانه روز سه شنبه، ۲۸ شهريور ماه، خود را به تجليل از مستوره کردستانی، شاعر و مورخ کرد اختصاص داده بود.

در آغاز برنامه، مهدی محقق، استاد دانشگاه تهران و رييس هیأت مديره انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، مستوره کردستانی را از برجسته ترين شاعران و مورخان کرد خواند، و از آنجا که شمار سخنوران متعدد بود گفت که سخن را کوتاه می کند تا ديگران فرصت بيشتری داشته باشند.

آنگاه نوبت به توفيق کامرانی مسئول دفتر حزب دمکرات کردستان عراق رسيد که برای حضور در اين جلسه به ايران سفر کرده بود. وی طی سخنانش از برگزاری جلسه بزرگداشت مستوره کردستانی در تهران تقدير کرد و آرزو کرد که تمام آثار او چاپ و منتشر شود.

سخنرانی اساسی جلسه بزرگداشت از آن محمد کلهر، استاد دانشگاه آزاد اسلامی بود که مستوره کردستانی را نخستين زن مورخ کرد در ايران دانست و يادآور شد که تاريخ اردلان مستوره در مقايسه با تاريخ های ديگر کردستان که به نوعی فرمايشی به حساب می آيند يک تاريخ جدی است.

آقای کلهر اين سوال را مطرح کرد که با توجه به جامعه مرد سالار آن روز ايران چه انگيزهايی سبب شده است زنی دست به نوشتن تاريخ بزند؟ و پاسخ داد که مستوره خود در مقدمه کتاب نوشته به دليل ناقص بودن تواريخ اردلان دست به اين کار زده اما سخنران اين دليل را قانع کننده ندانست و يادآور شد از آنجا که تاريخ مستوره تنها تاريخی است که فرمايشی نيست بنابراين بايد در پی يافتن علل و عوامل ديگری برای نوشتن اين تاريخ بود.

محمد کلهر پس از بحث و بررسی تاريخ اردلان مستوره در نهايت انگيزه مولف را که خود همسر دوم خسروخان، والی کردستان بود، رقابت پنهانی وی با زنان ذی نفوذی مانند همسر اول خسرو خان و نيز زنان ديگر دوره او دانست.

مهدی محقق نيز در اشارات کوتاه خود از نقش زنان در تاريخ ايران ياد کرده و از جمله گفته بود که زنان در ايران يا خود آثاری تأليف کرده يا سبب تأليف آثار مهم شده اند. مانند کتاب مهم التفهيم فی صناعة التنجيم ابوريحان بيرونی که به سفارش ريحانه دختر حسين خوارزمی نوشته شده است.

پس از محمد کلهر، سارا اردلان – خانم جوانی که پژوهشگر زبان و ادب فارسی معرفی شد - در باره مستوره کردستانی به سخنرانی پرداخت. او که خود از خانواده اردلان هاست گفت « نمی دانم چند سالم بود اما يادم هست که نوجوان بودم و پدرم تصويری از زنی زيبا که ملبس به لباس کردی بود به من نشان داد و گفت اشعار اين بانوی کرد را بخوانم و به من ياد آور شد که خسرو خان اردلان، والی کردستان همسر مستوره جد مادری من است. من از همان زمان او را به عنوان زنی آزاده و آزاد انديش ستودم و بعدها دريافتم که او شايسته و درخور ستايش است ».

پس از سارا اردلان نيز چند تن ديگر به ايراد سخن پرداختند. اما هيچ کس نگفت که مناسبت تجليل از مستوره کردستانی در ماه شهريور سال ۱۳۸۵ شمسی چيست – گو اينکه تجليل از بزرگان درگذشته همواره کار خوبی است و خيلی به مناسبت نياز ندارد - جز آنکه مهدی محقق در آغاز جلسه يادآور شد که پيش از اين نيز از برخی دانشمندان و ادبای کرد در انجمن تجليل شده است.

زندگينامه مستوره کردستانی که توسط انجمن آثار منتشر شده و در روز تجليل بين حضار توزيع شد به ما می گويد که زندگی اين شخصيت کُرد از دو نظر با اهميت بوده است. نخست اينکه او شاعر بود و به زبان فارسی و کردی شعرهای خوبی دارد و ديگر اينکه مورخ بود و تاريخ او در بين تواريخ اردلان ها تاريخ قابل ملاحظه ای است.

در زندگينامه او آمده است که واليان اردلان در قرن دوازدهم و سيزدهم هجری سرودن شعر اورامی – از لهجه های کردی – را تشويق می کردند و اين سبب شکوفايی ادبيات کردی شد و شاعران و نويسندگان نامداری ظهور کردند که از جمله آنها مستوره کردستانی بود که علاوه بر شعر کردی دارای ديوانی به فارسی است.

مستوره – که متولد سنندج است و بيشتر عمر خود را در آن شهر سپری کرد - همسر دوم خسرو خان والی کردستان بود، پس از مرگ او ناگزير از مهاجرت به سليمانيه شد و در همانجا در جوانی در گذشت ( ۱۲۲۰ – ۱۲۶۴ هجری قمری ).

از سروده های کردی او تا مدت ها جز چند قطعه در دست نبود اما رفته رفته قطعات بيشتری در دسترس قرار گرفت که اغلب مرثيه ها و سوگ سروده های اورامی اند که در رثای خسرو خان والی سرود شده اند: « به اتکای مجموعه شعرهای اورامی که از وی به چاپ رسيده می توان مستوره را در زمره شاعران بزرگ مکتب اورامی دانست ».

علاوه براين مستوره کردستانی در مکتب تاريخ نگاری محلی ايران جايگاه والايی دارد. تاريخ مستوره کردستانی - به نوشته ناصر آزاد پور که تاريخ اردلان های او را تصحيح و چاپ کرده - « از آن قبيل کتبی است که در نوع خود بسيار کمياب و پر ارج اند. کتابی که در کمال سلامت و منتهای روانی با سبکی مطبوع و دلکش نگارش يافته. گرچه پيرامون تاريخ اردلان رسالات و کتب متعددی نوشته شده ليکن بايد اذعان نمود که تاريخ مستوره از نظر قدمت، شخصيت و پيوند مولفه اش با دودمان بنی اردلان بيش از هر کتاب و نوشته جالب توجه است ».

از آثار ديگر مستوره کردستانی که کمتر شناخته شده است رساله عقايد او است که در سوئد چاپ شده است. اين رساله ای است در شرعيات و احکام که در يکی از خانواده های اردلان که در لندن زندگی می کنند پيدا شده و يابنده که خود اهل تحقيق بوده آن را در سوئد به چاپ رسانده است.